«Κύριε Νομάρχα, κύριοι βουλευτές, κύριε Δήμαρχε, κύριε πρύτανη, αξιότιμοι συνάδελφοι, φίλοι καθηγητές και φοιτητές,
Πρωτίστως, θα ήθελα να πω ότι είναι μεγάλη τιμή για μένα να βρίσκομαι εδώ στο Πανεπιστήμιο Αρτουκλού του Μάρντιν μαζί με τα στελέχη του Υπουργείου μας των Εξωτερικών και τους αξιότιμους πρέσβεις μας που υπηρετούν στο εξωτερικό. Θεωρώ χρέος μου να ευχαριστήσω για άλλη μια φορά για την πρόσκληση και τη φιλοξενία που μας προσφέρουν στο Μάρντιν, τον Νομάρχη, τον Δήμαρχο, τους βουλευτές και τον πρύτανη του Πανεπιστημίου Αρτουκλού.
Αυτή εδώ είναι η πιο διευρυμένη συνάντηση που έκανε ποτέ το Υπουργείο μας εκτός Άγκυρας. Γιατί, σχεδιάζοντας τη συνάντηση αυτή σκεφτήκαμε το Μάρντιν, αυτό πρέπει να το εξηγήσω –έχει σημασία.
Σχεδιάζοντας το πρόγραμμα, μου προτάθηκαν διάφοροι τίτλοι για την ομιλία μου, όπως ‘Μεσανατολική Πολιτική’ ή ‘Οι διεθνείς μας σχέσεις». Τους είπα ότι δεν μπορεί σε μια πόλη σαν το Μάρντιν να γίνει μια ομιλία με τόσο συγκυριακό τίτλο. Το Μάρντιν εκφράζει αφ’ εαυτού του το ιστορικό βάθος. Εκφράζει επίσης ένα φιλοσοφικό και διανοητικό βάθος. Χρειαζόταν, λοιπόν, ένας τίτλος ταιριαστός με το Μάρντιν. Γι’ αυτό και επέλεξα την επικεφαλίδα «Από τον αρχαίο πολιτισμό στην παγκοσμιοποιημένη τάξη».
Αρχαίος πολιτισμός και Μάρντιν – δεν υπάρχουν, νομίζω, δύο άλλες λέξεις που να είναι, η μια δίπλα στην άλλη, τόσο σωστές και τόσο αλληλοκαλυπτόμενες.
Γιατί αρχαίος, γιατί Μάρντιν;
Αν το αντιληφθούμε αυτό, θα καταλάβουμε το ‘γιατί η Τουρκία’ και το γιατί θα γίνει η Τουρκία κεντρικός παίκτης στην παγκόσμια τάξη που τώρα μορφοποιείται στον κόσμο. Διότι, όταν οι ρίζες κάποιου δεν πάνε τόσο βαθειά μέσα στη γη όσο του πλάτανου, δεν μπορεί να κάνει σκιά. Διότι, ρηχή είναι η σκιά αυτού που οι ρίζες του είναι αβαθείς, δεν είναι σκιά πυκνή.
Γιατί διάλεξαν οι πρόγονοί μας ως σύμβολό τους το πλατάνι, επειδή οι ρίζες του είναι βαθιές και δεν μπορεί εύκολα να ξεριζωθεί. Η σκιά του πλάτανου είναι πραγματική σκιά. Κι όταν γίνονται σκιάδι τα πλατάνια μας δεν κάνουν διάκριση ανάμεσα σε δόγμα, φυλή και θρησκεία. Με την έννοια αυτή το Μάρντιν είναι μια πόλη με ρίζα βαθιά και μέλλον λαμπρό -ίδια με τη χώρα μας.
Χρόνια πριν, όταν ακόμα ήμουν στον ακαδημαϊκό χώρο, είχα κάνει μια ομιλία σχετικά με την ιστορία των πόλεων, στην οποία ταξινομούσα τις πόλεις –η ιστορία πόλεων ήταν ένα από τα μαθήματα που παρέδιδα στο πανεπιστήμιο και πιστεύω ότι το Αρτουκλού θα πρέπει να γίνει ένα από τα διαλεχτά ανώτατα ιδρύματα του κόσμου στον τομέα αυτό, γιατί πόλη σημαίνει Μάρντιν. Δεν θα μπω εδώ με λεπτομέρειες στην ταξινόμηση εκείνη. Θα αναφέρω μόνο μια κατηγορία, που εμπίπτει στη σχέση μεταξύ πόλης και πολιτισμού: ‘τις πόλεις που φτιάχνουν πολιτισμούς’. Υπάρχουν τέτοιες πόλεις. Είναι η Αθήνα, είναι η Μεδίνα. Υπάρχουν επίσης οι πολιτισμοί που φτιάχνουν πόλεις -η Βαγδάτη ανήκει σ’ αυτή την κατηγορία. Υπάρχουν οι πόλεις εκείνες που τις διαμορφώνουν ποικίλοι πολιτισμοί και τις αποδίδουν στο μέλλον. Η Ισταμπούλ είναι μια από αυτές. Τη Νέα Υόρκη θα μπορούσαμε επίσης σήμερα να την συγκαταλέξουμε ανάμεσα στις πόλεις που διαμορφώθηκαν από πολιτισμούς. Επιπλέον όμως υπάρχουν οι πόλεις που αποτελούν ‘σύνοψη των πολιτισμών’. Ιστορία του πολιτισμού, ιστορία της ανθρωπότητας, συμπυκνώστε ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας και τοποθετείστε τη σε έναν τόπο, έτσι ωσάν μια συνειδητή βούληση να έχει πει ‘να είναι αυτή μια τέτοια πόλη που να αποτελεί σύνοψη ολόκληρης της ιστορίας της ανθρωπότητας κι όσοι την κοιτούν, σαν να κοιτούν ένα μπιμπελό, να μπορούν να δουν σ’ αυτή την κάθε απόχρωση της ιστορίας της ανθρωπότητας, να ακούνε τους ωραίους ήχους της ανθρωπότητας, να νιώθουν την αρμονία της’. Αν μπορούσαμε λοιπόν να σκεφτούμε μια τέτοια πόλη ‘μπιμπελό των πολιτισμών’, αυτή σίγουρα θα ήταν το Μάρντιν.
Το 2001, σε μια από τις σπάνιες οικογενειακές μας εκδρομές , φτάσαμε εδώ βράδυ από την Ούρφα μέσω Κιζίλτεπε. Ερχόμασταν πρώτη φορά. Ο ήλιος κόντευε να βασιλέψει. Το Μάρντιν είναι ωραίο από όποιο σημείο κι αν το κοιτάξεις, όπως η Ισταμπούλ. Καθώς όμως προχωρούσαμε κι από το Κιζίλτεπε φάνηκε το Μάρντιν, μείναμε ενεοί, τι θέα ήτανε αυτή, είχαμε αντικρύσει τη Μεσοποταμία και το Μάρντιν που λες κι έχει ένα απόκοσμο μάτι που βλέπει τη Μεσοποταμία. Το φως που αντανακλούσε από το κάθε σπίτι έπεφτε με τέτοιο τρόπο πάνω στην πεδιάδα της Μεσοποταμίας, που θαρρείς το καθένα ανήκε σε μια βούληση εκτός του κόσμου τούτου, η οποία παρατηρούσε να δει πώς χρησιμοποιούν άραγε οι άνθρωποι τις ομορφιές που ευαρεστούμενη τους πρόσφερα… Σκέφτηκα πως το κάθε τζαμί, η κάθε εκκλησία, ο κάθε τόπος λατρείας, ο κάθε μεντρεσές, εκείνη τη βούληση αντανακλούσε.
Όπως ακριβώς η Ιερουσαλήμ… Πηγαίνετε στο Όρος των Ελαιών και κοιτάξτε από εκεί την Ιερουσαλήμ, δεν θα χορταίνεται να κοιτάτε. Στην Ιερουσαλήμ είναι το Μεστζίντι Ακσά, είναι εκκλησίες, είναι συναγωγές, αλλά η Ιερουσαλήμ είναι η ανθρωπότητα. Ίδια όπως το Μάρντιν είναι η σύνοψη της ιστορίας της ανθρωπότητας.
Συνέβησαν πράγματα που χώρισαν την ανθρωπότητα, που δίχασαν τις κοινωνίες, που προκάλεσαν αντιθέσεις στη βάση του έθνους και του δόγματος, υπήρξαν όμως κι αυτά που την ένωσαν. Την ένωσαν οι πόλεις. Δεν υπάρχει πολιτισμός όπου δεν υπάρχει πόλη, δεν υπάρχει ανθρωπότητα εκεί όπου δεν υπάρχει πολιτισμός. Όσοι ενστερνίζονται την κουλτούρα της πόλης, δεν προσπαθούν ποτέ να δημιουργήσουν μια πόλη μονο-πολιτιστική, μονο-εθνοτική, μονο-δογματική. Γιατί αν μια πόλη γίνει ομοιόμορφη, χάνει την ιδιότητα της ως πόλη. Ιδού λοιπόν, το Μάρντιν όπως έχει μεταφερθεί στο σήμερα, το πιο όμορφο παράδειγμα του αρχαίου και της πόλης… [μεταφράζεται ως ‘αρχαίο’ η λέξη kadim που χρησιμοποιεί, λέξη αραβικής προέλευσης που σημαίνει ‘αυτό που δεν έχει αρχή’, το παλιό, το ανέκαθεν, το άχρονο. Στα σύγχρονα τουρκικά το αρχαίο εκφράζεται με τη λέξη antik, ενώ το kadim χρησιμεύει πιο πολύ ως λόγιο στοιχείο, όπως στη φράση kadim dost=παλιός φίλος]
Λέμε ‘παράδειγμα αρχαίου’, θα πρέπει να ορίσουμε και το ‘αρχαίο’.
Το αρχαίο είναι η πιο θεμελιώδης έννοια της οθωμανικής κουλτούρας. Όταν ήθελε να περιγράψει τον εαυτό του ο Οθωμανός χρησιμοποιούσε τη λέξη ‘αρχαίο’. Αρχαίο θα πει κείνο που είναι τόσο παλιό ώστε η απαρχή του δεν μπορεί να εξακριβωθεί, όποιο λογαριασμό κι αν κάνει κανείς. Δηλαδή, ερευνά κανείς, μελετά, πηγαίνει στα βάθη των αρχείων… εκείνο όμως υπάρχει πριν από αυτά. Ο θεσμός της οικογένειας λόγου χάρη είναι αρχαίος θεσμός. Δεν είναι νοητή η ζωή της ανθρωπότητας χωρίς την οικογένεια. Αρχαίο είναι εκείνο που αντιπροσωπεύει το δέντρο που οι ρίζες του πάνε βαθιά. Όταν λέμε αρχαίος πολιτισμός εννοούμε τον πολιτισμό που εμπεριέχει όλα τα στοιχεία της ανθρωπότητας.
Το αρχαίο αυτό βρίσκει την εκδήλωσή του στο Μάρντιν.
Πολλοί ερεύνησαν την ιστορία του Μάρντιν. Και στο σημείο αυτό μνημονεύω με έπαινο και επιδοκιμασία τον Ιμπραχίμ μπέη –πριν από λίγο μάλιστα απέκτησα μερικά βιβλία του χάρη στον κ. Πρύτανη. Ίσως το πόσο μεγάλο πανεπιστήμιο θα γίνει το Αρτουκλού να εξαρτάται και λίγο από το πόσο θα μελετήσει το Μάρντιν. Πόσο θα καταφέρει να ζωντανέψει τις παραδόσεις Ζιντζίριε, Κασίμιε, Λατίφιε, Χατούνιε (πρόκειται για σημαντικούς μεντρεσέδες που ιδρύθηκαν μεταξύ 1385 και 1485 και δίδαξαν σε αυτούς θρησκεία και επιστήμες διάφοροι σπουδαίοι δάσκαλοι)–ελπίζουμε ότι θα το καταφέρει.
Πηγαίνετε όσο παλιά θέλετε, δεν νομίζω ότι θα μπορέσετε να βρείτε μια ημερομηνία για να πείτε, ιδού, αυτή είναι η αρχή της ιστορίας του Μάρντιν.
Λέγεται ότι πριν από επτά χιλιάδες χρόνια υπήρχαν στο Μάρντιν επτά διαφορετικές γλώσσες, επτά διαφορετικές θρησκείες, επτά διαφορετικοί πολιτισμοί. Είναι πέρασμα το Μάρντιν. Είναι πόλη συνοριακή αλλά ταυτόχρονα κεντρική πόλη. Το είδαμε πριν από λίγο στην προβολή. Η Ντάρα (το βυζαντινό Οχυρό Δάρα) ήταν πόλη στρατόπεδο ανάμεσα στους Σασσανίδες και την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Για πολλούς αιώνες υπήρξε συνοριακή πόλη ανάμεσα στην Ανατολική Ρώμη και τους Σασσανίδες. Κι ύστερα, μερικούς αιώνες αργότερα, έγινε, τούτη τη φορά, πρωτεύουσα του Αρτουκλού. Και ορθοπόδησε παντοιοτρόπως. Θαρρείς και τα απόκοσμα μάτια που κοιτούν την πεδιάδα της Μεσοποταμίας, είπαν και τώρα ας γίνει το Μάρντιν το κέντρο της Μεσοποταμίας. Κι ύστερα και το Μάρντιν ξαναγίνεται συνοριακή πόλη, διατηρώντας την λαμπρότητά του, ανάμεσα στους Αρτουκλού και τους αναδυόμενους οθωμανούς. Η πόλη μας στο σύνορο με το Ιράκ και τη Συρία.
Ποιος είναι ο στόχος μας; Να κάνουμε το Μάρντιν ξανά κεντρική πόλη της περιοχής. Θέλουμε όλοι οι δρόμοι να περνούν από το Μάρντιν, όλοι οι πολιτισμοί να περνούν από εδώ, όλο το εμπόριο να έχει με κάποιο τρόπο μια επαφή με το Μάρντιν. Θέλουμε η μεγάλη τέχνη που άνθισε εδώ να διαδοθεί παντού. Θέλουμε, όπως και η Ούρφα που αναφέρθηκε προηγουμένως στη στρατηγική σχετικά με τις γειτονικές χώρες, έτσι και το Μάρντιν να μην χαρακτηρίζονται απλώς από το γεγονός ότι είναι πόλεις συνοριακές, αλλά να αποκτήσουν την ιδιότητα του κέντρου όλης της Μέσης Ανατολής. Γιατί το Μάρντιν δεν είναι μια πόλη που εφευρέθηκε εκ των υστέρων. Είναι μια πόλη –με την έννοια που χρησιμοποιείται σήμερα για διάφορα φυτά- ‘οργανική’ (βιολογικής καλλιέργειας), επειδή είναι παλιά. Θα έλεγα μάλιστα κυριολεκτικά οργανική. Μακάρι να μπορούσα να είχα ζήσει περισσότερο καιρό στο Μάρντιν -δεν μπόρεσα να μείνω παρά λίγες μέρες σ’ εκείνη την εκδρομή και ξανάρθα μερικές φορές ακόμη με την ευκαιρία κάποιων συνεδρίων.
Αν θέλετε να ανακαλύψετε την ψυχή μιας πόλης που έχει ψυχή, τότε, ή θα τη γυρίσετε νύχτα ή θα βγείτε στο δρόμο πρωί αχάραγα και θα παρακολουθήσετε την ανατολή του ήλιου μαζί με την πόλη. Ειδικά σε πόλεις όπως το Μάρντιν που βλέπουν στην πεδιάδα της Μεσοποταμίας ή όπως η Ισταμπούλ που βλέπει στο Βόσπορο. Δεν υπάρχει τίποτε το περιττό όταν τριγυρνάτε στα άδεια σοκάκια του Μάρντιν. Τώρα φαίνεται πως έχουν δημιουργηθεί κάποια ‘περιττά’, αλλά ο Νομάρχης μας άρχισε να τα καθαρίζει. Στρεβλή δόμηση. Όταν περιδιαβαίνει κανείς τα σοκάκια ανάμεσα στο Ουλού Τζαμί και το Ζιντζίριε στην παλιά πόλη, όλα είναι τόσο εξαίσια τοποθετημένα στο φυσικό τους χώρο… Τα σοκάκια αυτά είναι σε τέτοια στενή και βαθιά επαφή μεταξύ τους –νιώθει κανείς σαν να πηγαίνει βόλτα σε ένα ωραίο δάσος όπου όλα ζουν το ένα δίπλα στο άλλο, σε απόλυτη επικοινωνία και επαφή. Τίποτα δεν είναι περιττό, τίποτα τεχνητό.
Να πω και κάτι ακόμα σχετικά με το βιολογικό και συνδυάστε αυτή την παλιά φυσικότητα με τον μοντερνισμό.
Το Μάρντιν είναι επίσης μια πόλη υγιεινή. Οι πέτρες του είναι ασβεστόλιθοι και του προσδίδουν έναν αέρα υγιεινής. Όταν ανακαλύπτετε το Μάρντιν, ανακαλύπτετε συγχρόνως όλες τις ομορφιές του αρχαίου πολιτισμού. Τα χρώματα που άφησαν πίσω τους οι φυλές που πέρασαν από εδώ, τα στοιχεία που άφησαν οι πολιτισμοί που εγκαταστάθηκαν εδώ, στοιχεία που μεταφέρονται στις επόμενες γενιές –τα βλέπετε όλα αυτά δια γυμνού οφθαλμού. Γι’ αυτό η σημερινή παγκόσμια τάξη κι αν είναι κάποτε να δημιουργηθεί μια τάξη –εννοώ μια τάξη οικουμενική-, χρειάζεται, όπως είπα και πριν μερικές μέρες στην έναρξη αυτού του συνεδρίου, μια φιλοσοφία. Γιατί βρισκόμαστε αντιμέτωποι με σοβαρές κρίσεις –θα αναφερθώ στο θέμα αυτό αργότερα. Αν κάποια μέρα, και η μέρα αυτή δεν είναι πολύ μακριά γιατί πρόκειται περί βαθειάς ανάγκης, αρχίσουμε να καταβάλουμε προσπάθειες για να ξεπεραστούν οι κρίσεις, με τη φιλοσοφική έννοια, εκείνοι που θα το κάνουν αυτό πρέπει να κατανοήσουν την ψυχή και το πνεύμα του Μάρντιν. Γιατί η πόλη αυτή έζησε οργανικά, με τη φυσικότητά της με το αρχαίο, συνυπήρξε μ’ αυτό και μ’ αυτό θα διατηρήσει την ύπαρξη της ως την αιωνιότητα. Δικό μας καθήκον είναι να προστατέψουμε το πνεύμα αυτό και την ψυχή. Δικό μας καθήκον είναι να διασπείρουμε ως μήνυμα στο σύνολο της χώρας μας αλλά και σε ολόκληρο την κόσμο την έμπνευση που παίρνουμε από το πνεύμα αυτό και την ψυχή. Είπα ‘αρχαία τάξη’. Στο σημείο αυτό καλό είναι να καταλάβει κανείς τη σχέση ανάμεσα στη νοοτροπία και την τάξη για να καταλάβει το ‘αρχαίο’.
Νομίζουμε –πράγμα που είναι μια ιστορική πλάνη- ότι αυτοί που ζούσαν τότε και τα όσα ζούσαν, ανήκαν στο τότε, είχαν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εποχής και των γενεών εκείνων. Εμείς βιώνουμε κάτι τώρα, παρακολουθούμε τις μεγάλες τεχνολογικές αλλαγές. Και λέμε πως είμαστε μια πολύ τυχερή γενιά ή μια άτυχη γενιά βάσει των όσων βιώνουμε. Πολλές γενιές στην ιστορία, νόμισαν, με τον ίδιο τρόπο, ότι ήταν οι πιο σπουδαίοι πρωταγωσνιστές της ιστορίας.
Βρισκόμαστε τώρα αντιμέτωποι με ένα φαινόμενο που λέγεται παγκοσμιοποίηση καθώς και με τα προβλήματα που δημιουργεί… Και σκεπτόμαστε ότι μονάχα εμείς το ζούμε, πως δεν έχει προηγούμενο. Αυτό είναι άνευ προηγουμένου, λέμε. Ναι, ίσως στο πλαίσιο αυτό να μην έχει προηγούμενο. Αλλά, ίσως όχι στο ίδιο πλαίσιο, αλλά στο παρελθόν η ανθρωπότητα είχε σίγουρα κάποια παρόμοια εμπειρία. Αν αυτό το αντιληφθούμε σωστά, [τότε] μπορούμε να οικοδομήσουμε το μέλλον σωστά.
Πώς δηλαδή, θα πείτε.
Ρίξτε μια ματιά στους αιώνες μεταξύ του 5ου και 7ου αιώνα π.Χ. Πρόκειται για μια περίοδο όπου μεγάλα ρεύματα, θρησκευτικά, ιδέες θρησκευτικές διαδόθηκαν στο σύνολο του πλανήτη. Η περίοδος αυτή προσφέρει θαρρείς ένα εργαστηριακό παράδειγμα για να τεθεί σωστά η σχέση ανάμεσα στη νοοτροπία και την τάξη. Τάξη δεν μπορεί να δημιουργηθεί χωρίς την αλλαγή νοοτροπίας. Στην περίοδο εκείνη υπάρχουν τα σημάδια του ότι μια νέα τάξη μπορεί να δημιουργηθεί μόνο με μια νέα νοοτροπία. Τους αιώνες αυτούς σε διάφορες γωνιές της γης, σε διαφορετικές περιοχές όπου ανθούσαν πολιτισμοί παρουσιάστηκαν σημαντικά φιλοσοφικά ρεύματα, ηγετικές φυσιογνωμίες, θρησκευτικοί αρχηγοί. Λόγου χάρη στην περιοχή του ελληνικού πολιτισμού είχαμε τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη. Επί μερικές γενιές, τη μια μετά την άλλη. Την ίδια περίοδο και λίγο πριν, περίπου δύο αιώνες πριν, έζησαν ο Ζαρατούστρα στο Ιράν, ο Βούδας στην Ινδία, ο Κομφούκιος και το Ταό στην Κίνα. Και δύο τρεις αιώνες αργότερα, η διανοητική κινητικότητα που δημιούργησαν αυτά τα φιλοσοφικά ρεύματα, έγινε αιτία να αναδυθούν σημαντικά τοπικά καθεστώτα (τάξεις). Κι αυτά τα περιφερειακά καθεστώτα άρχισαν να διαχέοντα το ένα μέσα στο άλλο. Μαθητής του Αριστοτέλη ο Μέγας Αλέξανδρος, ό,τι πήρε από το δάσκαλό του, πολλαπλασιάζοντας το καθ΄οδόν -πέρασε έξω απ’ το Μάρντιν- το μετέφερε ως τις Ινδίες και την Αίγυπτο. Δημιουργήθηκαν πάμπολλες πόλεις με τ’ όνομα του (Αλεξάνδρειες) και αναδύθηκε μια τάξη.
Η Μεγάλη Περσική Αυτοκρατορία, που απόρροια της είναι μια από τις πιο ριζωμένες αρχαίες πόλεις, η Περσέπολις, ήρθε αντιμέτωπη [με τον Μεγαλέξαντρο] και αναδύθηκε η κινητικότητα το Ιράν.
Στις Ινδίες, μερικούς αιώνες μετά τον Βούδα εμφανίστηκαν οι αυτοκρατορίες του Ασόκα και των Μαούρια, στην Κίνα μερικούς αιώνες μετά τον Κομφούκιο εμφανίστηκε η Αυτοκρατορία των Μεγάλων Χάνων. Αυτές δημιούργησαν μεγάλα καθεστώτα. Τα καθεστώτα αυτά θα δημιουργούσαν αργότερα το Δρόμο του Μεταξιού με παρεπόμενα τις εμπορικές ανταλλαγές και τις πολιτιστικές αλληλεπιδράσεις.
Δηλαδή, κάτι παρόμοιο με την παγκοσμιοποίηση που ζούμε σήμερα, βιώθηκε σε παλιότερες εποχές.
Ο ισλαμικός πολιτισμός πάλι γεννήθηκε γύρω ‘από το δόγμα της μοναδικότητας του Θεού’ [το Κοράνι] στη Μεδίνα. Αλλά, έχτισε τη Γρανάδα, την Κόρδοβα. Το Μαρακές. Τη Βαγδάτη. Μετέφερε το πνεύμα αυτό στην Ισταμπούλ. Στη Μπουχάρα, το Ισφαχάν, την Μπάλχ. Αν δεν είχε βιώσει τη μεταμόρφωση της νοοτροπίας της ισότητας στον τόπο που γεννήθηκε, στη Μέκκα και τη Μεδίνα, δεν θα μπορούσε να παρουσιάσει μια τέτοια αντίληψη τάξης.
Αν θέλετε να κατανοήσετε, μετέπειτα, την Οθωμανική Αυτοκρατορία, πρέπει να έχετε καταλάβει την περιπέτεια των Σελτσουκιδών, την περιπέτεια του Αρτουκλού που προηγήθηκαν. Πρέπει να καταλάβετε το τόξο που εκτάθηκε απ’ την κεντρική Ασία ως την Ανατολία, το πώς αναμείχθηκαν με τους πολιτισμούς οι άνθρωποι που κινούνταν μες στο τόξο και τι είδους συνθέσεις δημιούργησε η ανάμειξη αυτή στην Ανατολία. Το πνεύμα της τάξης που λέμε οθωμανική δεν πρωτοπαρουσιάστηκε τον 16ο αιώνα. Αναδύθηκε από τη συνάντηση εκείνων των κινητικών ανθρώπινων στοιχείων και του σταθερού χώρου. Οι άνθρωποι κινήθηκαν από την κεντρική Ασία κατά μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα, αλλά έχτισαν νέες τάξεις στα μέρη που συνάντησαν. … Προϊόν μιας τέτοιας σύνθεσης –της σύνθεσης Ιράν-Τουράν- είναι οι Σελτσουκίδες. Δάσκαλος ή βεζίρης του Μελικσάχ, γιού του Αλπασλάν, ήταν ο Νιζαμούλ-μουλκ. Σύνθεση δύο πολιτισμών από τους οποίους ο ένας ήταν πιο κινητικός ό άλλος πιο εγκατεστημένος.
Ύστερα, η κινητικότητα αυτή δημιούργησε μεγάλες συνθέσεις στην Ανατολία. Το Μάρντιν είναι μια από τις συνθέσεις αυτές, η Μεσοποταμία είναι μια άλλη. Οι κοινότητες που έφεραν μαζί τους την κινητικότητα ενώθηκαν με τις εγκατεστημένες, εκείνες δηλαδή που κατοικούσαν εκείνη την εποχή εδώ και μαζί δημιούργησαν μεγάλους και ισχυρούς πολιτισμούς. Βγάλτε μια από αυτές [τις κοινότητες] εκτός ιστορίας κι έχετε εξολοθρέψει και την άλλη. Σταθερή ήταν η Μεσοποταμία, η Ανατολία του Ρουμ της εποχής εκείνης. Γι’ αυτό και το όνομα του Μεβλανά ήταν Μεβλανά Τζελαλεντίν Ρουμί. Γεννήθηκε στη Μπαλχ και μέσω Ιράν ήρθε και εγκαταστάθηκε στην Ανατολία. Επηρεάστηκε από τον πολιτισμό της Μεσοποταμίας. Και τις εποχές εκείνες οι άνθρωποι δεν χωρίζονταν σε τουρκομάνους, κούρδους, άραβες, ιρανούς, πέρσες. Δεν διαχωρίζονταν βάσει της εθνικότητάς τους. Ο τόσο ισχυρός πολιτισμός της Μεσοποταμίας αναδύθηκε μέσα από την ιστορική εμπειρία όλων των λαών που ζούσαν εδώ, των συροχαλδαίων, των γιελντανί, των κελντανί, των περσών και ίδρυσε μεγάλα κέντρα από την συνάντηση του με τα κινητικά και με βαθιές ρίζες τουρκικά και τουρανικά στοιχεία.
Η οθωμανική αυτοκρατορία αναδύθηκε τον 12ο – 13ο αιώνα επειδή κατάφερε να αξιοποιήσει τη σύνθεση αυτή, επειδή την ανέμειξε, ή, αλλιώς, επειδή υπήρχε ένας τέτοιος πολιτισμός εκεί, από μέσα του βγήκε η Οθωμανική αυτοκρατορία. Και γι’ αυτό οι οθωμανοί χρησιμοποίησαν την έννοια ‘αρχαίο’. Εννοούσαν τούτο: Εγώ μπορεί να μην ξέρω το χρώμα, τη φυλή, το δόγμα σας και ως κράτος δεν χρειάζεται καν να ξέρω. Όμως, όλοι σας, ως μέρος της ανθρωπότητας και ως προέκταση του αρχαίου είστε για μένα ιεροί. Γι’ αυτό ο σουλτάνος Μεχμέτ ο Πορθητής πλάι στο ‘σουλτάνος’ και το ‘χαγάνος’ –αργότερα προστίθεται το ‘χαλίφης’- χρησιμοποίησε χωρίς αναστολή τον τίτλο ‘καίσαρας των ρωμαίων’. Καίσαρας των Ρωμαίων. Γιατί βρισκόντουσαν εκεί. Γιατί εκεί που ήταν υπήρχε το Ιράν κι όλες αυτές οι διαφορετικές κουλτούρες. Με την αντίληψη αυτή, η έννοια ‘αρχαίος’ χρησιμοποιήθηκε για να ορίσει την τάξη που ένωσε όλους τους προς τα πίσω πολιτισμούς. Κι αυτός [ο Πορθητής] που κοιτούσε με το ίδιο μέτρο το μέλλον, ακριβώς επειδή κατανοούσε το αρχαίο, ονόμασε το κράτος αιώνιο κράτος [devleti ebed müddet], ρήση που σημαίνει την αντίληψη για ένα κράτος που θα διαρκέσει αιώνια. Το αιώνιο κράτος έπρεπε να βασίζεται σε ένα ριζωμένο αρχαίο.
Οι κουλτούρες που αναμείχθηκαν στα χώματα αυτά, βοήθησαν η μια την άλλη σε δύσκολους καιρούς. Στον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας, στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Όταν μιλάμε με τους ιρακινούς για την Κουτούλ-Αμάρα [σημερινή Ελ-Κουτ (160 χλμ από τη Βαγδάτη) που κατέλαβαν οι άγγλοι το 1915 και όπου ο οθωμανικός στρατός κατήγαγε ένδοξη μάχη εναντίον τους] συγκινούνται και αυτοί, συγκινούμαστε και εμείς. Διότι όταν τότε ο οθωμανικός στρατός πολεμούσε με τους άγγλους, στο στρατό εκείνο υπήρχαν όλοι -τούρκοι, κούρδοι, άραβες, συροχαλδαίοι, κελντανί, γιεζιντί. Αυτή είναι η ενότητα που αποτελεί το θεμέλιο της σημερινής τουρκο-ιρακινής φιλίας. Αυτή η ενότητα απέναντι στο πεπρωμένο.
Για το λόγο αυτό, σε ένα άλλο άρθρο μου, πάλι πριν να πάρω το σημερινό μου πόστο, είχα χρησιμοποιήσει μια έννοια πέρα από την έννοια της υπηκοότητας, την έννοια του ΄συμπατριωτισμού’, μια έννοια που από νομική άποψη μας περιζώνει όλους και σημαίνει ‘αυτούς που έχουν μοιραστεί την ίδια ιστορία’. Όποιοι δεν έχουν ζήσει μια κοινή ιστορία ακόμη κι αν είναι συμπατριώτες, όπως στη Γιουγκοσλαβία, δεν μπορούν να προσδώσουν νόημα στο ‘συμπατριωτισμό’. Η υπηκοότητα δημιουργεί νομικούς δεσμούς, η έννοια ‘αυτού που έχει μοιραστεί την ίδια ιστορία’ δημιουργεί κοινωνικούς δεσμούς, μείξεις. Για το λόγο αυτό η βάση της χώρας μας, της κοινωνίας μας, η μαγιά της, είναι πολύ ισχυρή. Με την ίδια λογική, με την ίδια προοπτική δημιουργήθηκε από την αρχή η Δημοκρατία μας.
Η Αλβανία στα Βαλκάνια σήμερα, ή, ας πούμε, το Αζερμπαϊτζάν στον Καύκοασο, η Βοσνία Ερζεγοβίνη, το Ιράκ, η Συρία είναι διαφορετικά κράτη –οι λαοί του Καυκάσου, οι λαοί των Βαλκανίων, οι λαοί της Μέσης Ανατολής είναι χωρισμένοι κατά διαφορετικά κράτη. Στην Ισταμπούλ όμως ή σε οποιαδήποτε άλλη μεγάλη πόλη μας, αν μπείτε σε μια πολυκατοικία μπορεί να δείτε ότι σε ένα πάτωμα μένει ένας αλβανός, στο άλλο ένας βόσνιος, ένας τσετσένος, ένας αζέρος. Όλοι αυτοί, επειδή είναι προϊόντα αυτής της ανάμειξης, είναι κατ’ εμάς, ισότιμοι πολίτες της Τουρκικής Δημοκρατίας. Κι επειδή συνδέονται μεταξύ τους με τα δεσμά αυτά –του ‘συμπατριωτισμού-, θα συνεχίσει η δημοκρατία μας, ο λαός μας, το κράτος μας να ζει ενωμένο ως όλο.
Επικαλούμενος την υπομονή σας, θα ήθελα να επισημάνω ακόμη μερικά σημεία κοιτώντας από αυτό το ιστορικό και φιλοσοφικό φόντο και λαμβάνοντας υπόψη τις αντανακλάσεις του φόντου αυτού στον οικουμενικό πολιτισμό.
Ναι, ο κόσμος χρειάζεται μια νέα τάξη.
Η νέα αυτή τάξη μπορεί να δημιουργηθεί με μια φιλοσοφική οπτική που θα φέρει εντός της τα στοιχεία που ανέφερα προηγουμένως σχετικά με το Μάρντιν. Ποιες θα πρέπει να είναι οι αρχές αυτής της νέας τάξης και ποιο ρόλο θα μπορούσε να παίξει στις αρχές αυτές η Τουρκία;
Πρώτον, η νέα αυτή τάξη πρέπει να είναι μια τάξη ‘δεκτική’, όχι απορριπτική. Δεν πρέπει να απορρίπτει καμιά χώρα, καμιά ήπειρο, κανένα λαό, κανένα χρώμα. Πρέπει να βασίζεται σε ταυτότητες που ‘είναι δεκτικές’. Όχι στους άξονες Ανατολή-Δύση, Βορράς-Νότος. Αντιθέτως, πρέπει να προσφέρει στέγη, να καλύπτει όλες τις ταυτότητες, όλους τους άξονες.
Τότε μόνο μπορεί να δημιουργηθεί μια τάξη που να ερίζει πως είναι οικουμενική. Προϋπόθεση μιας ‘δεκτικής’ τάξης είναι η δημιουργία μιας ενοποιητικής ταυτότητας.
Υπάρχουν σήμερα σε πάμπολλα μέρη του κόσμο μας συγκρούσεις ταυτότητας και απορριπτικές συμπεριφορές –οι απορριπτικές αυτές συμπεριφορές, μιας ομάδας λόγου χάρη, φέρουν μαζί και μέσα τους στην πραγματικότητα μια τάξη όπου δεν υπάρχει καμιά ισότητα.
Τώρα είμαστε μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Το σύστημα των ΗΕ πρέπει να είναι ‘δεκτικό’. Όλοι να αισθάνονται ότι εκπροσωπούνται εκεί. Κανένας δεν πρέπει να απορρίπτεται.
Η Τουρκία ίσως να αποτελεί το πιο χτυπητό παράδειγμα αυτής της αρχής. Τίθενται διάφορες ερωτήσεις. Λένε λόγου χάρη για την Τουρκία ότι είναι γέφυρα ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, έτσι δεν είναι; Είναι, λένε επίσης, ρυθμιστικός παράγοντας ανάμεσα σε Βορρά και Νότο.
Απ’ τη μια μεριά, η Τουρκία υπερασπιστής της ανάμειξης Ανατολής-Δύσης και των διαφόρων πολιτισμών στο πρόγραμμα του Συνασπισμού των Πολιτισμών, απ’ την άλλη η Τουρκία άμεσος ανακλαστήρας των οικονομικών ανισοτήτων ανάμεσα σε Βορρά-Νότο ως μέλος των G-20.
Τι ακριβώς εκπροσωπούμε εμείς, δηλαδή;
Το ερώτημα αυτό μου έθεσε, σε μια συνάντηση που είχαμε, ένας πρώην γενικός γραμματέας του Υπουργείου μας. Θα ήθελα τώρα να το εκφράσω πιο καθαρά. Εμείς τους εκπροσωπούμε όλους. Γιατί ο αρχαίος πλούτος που έχουμε μας κάνει να συναντιόμαστε με όλους τους πολιτισμούς της Ανατολής, έχουμε πάρει κάτι από όλες αυτές τις κουλτούρες, ταυτόχρονα όμως, με την έννοια της πολιτικής κουλτούρας βρισκόμαστε στο κέντρο της Δύσης. Η υποψηφιότητά μας να γίνουμε μέλος της ΕΕ, οι επαφές μας στην Ασία, οι δεσμοί μας στη Μέση Ανατολή δεν είναι, με την έννοια αυτή, αντικρουόμενοι, αλλά δημιουργούν μια ολότητα. Γι’ αυτό όσο ‘γίνουμε δεκτικοί’ σε όλα αυτά, όσο πιο δραστικά κινούμαστε σ’ αυτά τα επίπεδα, τόσο πιο ενεργητικό ρόλο θα έχει η Τουρκία στην αναζήτηση της οικουμενικής τάξης.
Για ένα πράγμα να είστε βέβαιοι! Απ’ την σκοπιά αυτής της αρχής –της δεκτικότητας-, καμιά χώρα στον κόσμο δεν έχει την ιδιαιτερότητα της Τουρκίας να αντιπροσωπεύει την εμπειρία της ανθρωπότητας. Εμείς είμαστε σίγουροι γι’ αυτό και προχωρούμε στην εξωτερική μας πολιτική με αυτή την αυτοπεποίθηση.
Δεύτερο, αυτή η νέα τάξη πρέπει να είναι ‘συμμετοχική’.
Δηλαδή, αυτοί που πρόκειται να αποτελέσουν στοιχεία αυτής της τάξης πρέπει να λειτουργούν ίδια όπως η πόλη του Μάρντιν, όπου διαφορετικά στοιχεία έζησαν μαζί σε αλληλεπίδραση –το παγκόσμιο σύστημα μπορεί να επιβιώσει αποκλειστικά και μόνο αν είναι συμμετοχικό. Το σύστημα των ΗΕ, δεν είναι αρκετό να βασίζει τη λειτουργία του στα πέντε μόνιμα μέλη. Οι δομές που στηρίζονται στις πολιτικές εξισώσεις που δημιουργήθηκαν μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο χάνουν πλέον σιγά σιγά την βαρύτητα, την εγκυρότητά τους. Χρειάζεται να επιδειχτεί μια πιο συμμετοχική προσέγγιση. Είμαστε υποχρεωμένοι να αντιληφθούμε σωστά την αλλαγή της ευρω-κεντρικής δομής του 19ου αιώνα.
Θα ήθελα να αναφερθώ για άλλη μια φορά στο σημείο αυτό, στη σχέση ανάμεσα στην παγκοσμιοποίηση και το μοντερνισμό που ανέφερα πριν από λίγο. Όπως στους αρχαίους πολιτισμούς υπήρχε σχέση ανάμεσα στη νοοτροπία και την τάξη, ακριβώς το ίδιο συνέβη και την ώρα που αναδυόταν ο μοντερνισμός, από τον 14ο ως τον 18ο αιώνα, η μεταρρύθμιση, η αναγέννηση, οι μεγάλες διανοητικές επαναστάσεις, οι μεγάλες αλλαγές στη φυσική όπως η μηχανική του Νεύτωνα. Ως αντανάκλασή αυτών ο 19ος αιώνας έγινε ένας ευρω-κεντρικός αιώνας. Ο 20ος είναι ένας αιώνας με κέντρο τον Ατλαντικό.
Αλλά με την εμφάνιση της παγκοσμιοποίησης, ιδού, οι άνοδοι στην Ασία, οι νέες αναζητήσεις στη Λατινική Αμερική, οι αναδεύσεις στην Αφρική, μας δείχνουν ότι στον αιώνα που διανύουμε, αν καταστεί δυνατόν να δημιουργηθεί μια συμμετοχική τάξη, τότε μόνο θα εξασφαλιστεί μια παγκόσμια τάξη και όποιοι συντελεστές μπορέσουν να συνεισφέρουν στη συμμετοχική αυτή τάξη, αυτοί θα βγουν στο προσκήνιο ως σημαντικοί συντελεστές.
Εμείς ορίσαμε με την έννοια αυτή την ΕΕ ως στρατηγικό στόχο. Αλλά ποτέ δεν θα παραμελήσουμε τους δεσμούς μας στην Ασία, τις επαφές μας στη Μέση Ανατολή, τις ρίζες μας στα Βαλκάνια, ούτε τον Καύκασο και την Αφρική.
Γιατί όσο πιο συμμετοχικά μπορέσουμε να τους εκπροσωπήσουμε, στον ίδιο βαθμό θα μπορέσουμε να έχουμε λόγο στην παγκόσμια τάξη.
Θέλω να μοιραστώ μαζί σας ένα πολύ ενδιαφέρον παράδειγμα.
Πέρυσι, πριν από την συνάντηση των G-20, ήμασταν με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας στην Τανζανία. Ο Πρόεδρος της Τανζανίας ζήτησε μια χάρη από τον Πρόεδρο μας: ‘Η Αφρική δεν εκπροσωπείται όπως θα της άξιζε στους G-20, σας παρακαλούμε γίνετε εσείς εκπρόσωπός μας, εκπρόσωπος δηλαδή της Αφρικής στους G-20’.
Εκείνοι που δεν μπορούν να συμμετάσχουν στο παγκόσμιο σύστημα, εκείνοι που παραπονούνται για την ανισότητα του παγκόσμιου συστήματος, εκείνοι που περιμένουν μια φωνή να τους στηρίξει, στρέφουν το βλέμμα τους στην Τουρκία.
Για αυτό το λόγο η παρέμβαση του Πρωθυπουργού μας πέρσι για το θέμα της Παλαιστίνης, η δίκαιη κραυγή του, βρήκε ανταπόκριση όχι μόνο στη Μέση Ανατολή αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο. Για το λόγο αυτό το νέο όραμα που θέλουμε να εγκαθιδρύσουμε στη Μέση Ανατολή βρίσκει απήχηση σε κάθε γωνιά του κόσμου. Την ώρα που η Μέση Ανατολή διαμελίζεται, εμείς με το όραμα που έχουμε διακηρύξει, που διαμορφώνεται με την ισχυρή πολιτική βούληση που εκφράζει ο Πρωθυπουργός μας, γινόμαστε οι εκφραστές ενός διαφορετικού οράματος. Η Τουρκία προχωρεί στη διαμόρφωση σχέσεων ‘ενοποίησης’ με τους γείτονές της. Κι αυτό είναι ένα θέμα που σας αφορά πολύ.
Υπογράψαμε, όπως γνωρίζετε, τον περασμένο μήνα 51 συμφωνίες με τη Συρία. 48 συμφωνίες με το Ιράκ. Ποιος είναι ο στόχος μας; Ο στόχος μας είναι ο ακόλουθος: να πάψουν το Μάρντιν, η Ούρφα, το Γκαζιαντέπ να είναι χωμένα σε μια γωνιά σαν πόλεις συνοριακές. Να συναντηθεί το Άντεπ με το Χαλέπι, το Μάρντιν με τη Μοσούλη, το Χαλέπι με την Λατάκεια και ακόμα πιο μακριά. Αυτή είναι η προσδοκία της τουρκικής κοινωνίας, αυτός είναι ο ορίζοντας της Τουρκίας.
Καθώς θα προχωράει η ‘ενοποίηση’ θα δούμε ότι αυτά που φαίνονται ως πολύ μεγάλες διαφορές, στην πραγματικότητα δεν είναι και τόσο μεγάλες διαφορές. Μοιραζόμαστε την ίδια κουλτούρα. Κοιτώντας από οποιοδήποτε σπίτι του Μάρντιν προς τη Μεσοποταμία είναι αδύνατο να δείτε πού αρχίζει το σύνορο ανάμεσα στην Τουρκία και τη Συρία. Η πεδιάδα αυτή απλώνεται και πάει, η πεδιάδα αυτή ήταν ενωμένη στη διάρκεια της ιστορίας, και έτσι θα είναι και στο εξής. Κανείς να μη σκέφτεται πως επειδή κάποιος σχεδίασε εκεί ένα σύνορο, ότι τα σύνορα θα είναι μόνιμα.
Και φυσικά θα σεβόμαστε τα σύνορα αλλά στα πλαίσια της φιλίας, ακριβώς όπως έγινε στην Ευρώπη, στην πορεία της δημιουργίας της ΕΕ, θα νοηματοδοτήσουμε αυτά τα σύνορα στο πλαίσιο της φιλίας. Θα φροντίσουμε ώστε να πάψουν τα σύνορα να είναι ‘τείχη’, θα τα μετατρέψουμε σε αληθινές ‘πύλες’ με την έννοια των συνοριακών πυλών. Η πύλη είναι για να εισέρχεται κανείς, η πύλη μένει ανοιχτή. Το τείχος δεν μπορείτε να το ανοίξετε. Έτσι ήταν ως τώρα το σύνορο Τουρκίας-Συρίας. Σαν να μην έφτανε που ήταν τείχος, είχε κιόλας ναρκοθετηθεί -για να προστατεύεται το τείχος. Λες και αυτοί που ζουν εκατέρωθεν αυτού του συνόρου θα ήθελαν να ζουν για πάντα χωριστά. Τώρα, οι νάρκες καθαρίζονται, άρχισαν να καθαρίζονται στο Νουσάϊμπιν (Νισυβύη). Το τείχος γκρεμίστηκε. Η Συρία και η Τουρκία αναμειγνύονται.
Όταν κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Μπεσάρ Άσαντ στην Τουρκία και μετά τη συνάντησή του με τον Πρωθυπουργό μας, ανακοινώσαμε μαζί με τον Βελίντ Μουαλίμ την είδηση ότι ‘καταργήθηκε η βίζα’, πιστέψτε με το τηλέφωνό μου δεν σταμάτησε να χτυπάει. Λάβαμε συγχαρητήρια απ’ όλη τη Μέση Ανατολή και ιδίως από τις συνοριακές περιοχές των δύο χωρών. Η είδηση εορτάστηκε σαν να ήταν γιορτή. Το τι συνέβαινε πριν από δέκα χρόνια, το ξέρει καλά ο Χουλουσί μπέης, Γενικός Πρόξενος μας στο Χαλέπι την εποχή εκείνη, πώς κατά μήκος των συνόρων πετούσαν ο ένας απ’ τη μια κι ο άλλος απ’ την άλλη τα δώρα τους μέσα σε τσουβάλια –αίσχος. Αταίριαστη εικόνα για κοινωνία του εικοστού αιώνα… εικόνα αταίριαστη με το πολιτισμό μας που αίρει τις καταβολές του από τους αρχαίους χρόνους. Σήμερα οι εικόνες εκείνες δεν υπάρχουν πια. Πολλά άλλα θα πάψουν να υπάρχουν. Εμείς, δεν θέλουμε πολέμους στην περιοχή μας, δεν θέλουμε εντάσεις. Θέλουμε αδελφοσύνη και ειρήνη. Θέλουμε η χώρα μας και οι σχέσεις μας να γίνουν ένα όμορφο μοντέλο που θα διαδοθεί στη Μέση Ανατολή.
Όχι μόνο με τη Συρία και το Ιράκ, καταργήσαμε τη βίζα και με την Ιορδανία. Με το Ιράκ, Θεού θέλοντος, θα κάνουμε ακόμη πιο προωθημένα βήματα μετά τις εκεί εκλογές. Όταν είχα πάει στη Μοσούλη, πρώτος τούρκος υπουργός εξωτερικών που πήγαινε στην πόλη αυτή, με είχε υποδεχτεί ο νομάρχης Μοσούλης κι είχαμε ζήσει πολύ συγκινητικές στιγμές. Η Μοσούλη, η Αρμπίλ, το Κιρκούκ ως πέρα τη Βασόρα είναι μέρη όπου εξακολουθούμε να μοιραζόμαστε μυρωδιές και χρώματα. Ένας κάτοικος της Βασόρας θα μπορεί να σηκωθεί ένα πρωί και να φτάσει χωρίς καμιά δυσκολία ως την Εντίρνε [Αδριανούπολη]–σας το εγγυώμαι αυτό.
Ή πάλι, από την Υεμένη, που σήμερα θεωρείται ότι είναι μέσα σε κρίση, θα μπορεί να ξεκινάει κάποιος και να έρχεται μέσω Σαουδικής Αραβίας, Ιορδανίας και Συρίας. Η Υεμένη δεν είναι για μας χώρα μακρινή. Ξέρουμε τα τραγούδια της και την ιστορία της. Είναι ένας τόπος όπου είχαν πάει οι προπάπποι μας ένα αιώνα πριν. Ο πόνος της είναι δικός μας πόνος. Πείτε μου τώρα, είναι δυνατόν να κοιμάται ήσυχος ένας τούρκος υπουργός εξωτερικών όταν στην Υεμένη γίνονται αυτές οι συγκρούσεις;
Ό,τι αισθανόμαστε για την Υεμένη, το αισθανόμαστε και για τη Βοσνία Ερζεγοβίνη. Το ίδιο αισθανόμαστε για τα βάθη της κεντρικής Ασίας. Δεν ξεχωρίζουμε τα μέρη αυτά. Χωρίς να μας νοιάζουν οι εθνοτικές καταβολές, θεωρούμε μέσα στα πλαίσια των ενδιαφερόντων μας κάθε κοινότητα που ‘έχει μοιραστεί μαζί μας την ίδια ιστορία’. Αυτό σημαίνει η αρχή της ‘συμμετοχικότητας’ που ανέφερα προηγουμένως. Δεν σκοπεύουμε να διαφεντέψουμε πάνω σε κανένα και δεν επιτρέπουμε να μας διαφεντεύει κανείς. Όμως, θα δώσουμε βαρύτητα και προσοχή ώστε η τάξη που θα δημιουργήσουμε να είναι μια τάξη όπου όλοι θα μετέχουν ισότιμα, όλοι τα συμβάλουν. Κι επιθυμούμε η οικουμενική τάξη να υιοθετήσει αυτή την αρχή της ‘συμμετοχικότητας’.
Τρίτη αρχή. Είμαστε υποχρεωμένοι να είμαστε ‘συνθετικοί’. Οι μονοδιάστατες, μονόχρωμες τάξεις δεν έχουν πιθανότητα επιβίωσης. Εξάλλου, αυτό που λέμε τάξη έχει νόημα μόνο αν συνδυάζει τα χρώματα. Σκεφτείτε ένα πίνακα που να έχει ζωγραφιστεί με ένα μοναδικό χρώμα. Ή βάλτε με το νου σας μια αρχιτεκτονική που να βασίζεται σε ένα απαράλλαχτο μοτίβο. Ένα κιλίμι που να μην περιέχει στο σχέδιο του παρά ένα μοναδικό στοιχείο. Τάξη θα πει διαφορετικότητες. Οτιδήποτε μονοδιάστατο μπορεί μετά από λίγο να γίνει αιτία σύγκρουσης.
Δικός μας στόχος είναι να γίνουμε εκφραστές κι εκπρόσωποι μιας φιλοσοφικής αντίληψης που συνδυάζει διαφορετικές εμπειρίες της ανθρωπότητας, που τις βλέπει ως μια σύνθεση και να αντικατοπτρίσουμε τη φιλοσοφική αυτή αντίληψη στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής.
Την ερχόμενη εβδομάδα θα πάω στην Κροατία. Θα πραγματοποιήσουμε την τριμερή συνάντηση Τουρκίας-Κροατίας Βοσνίας Ερζεγοβίνης. Την άλλη μέρα θα πάω στο Βελιγράδι, όπου θα πραγματοποιήσουμε την συνάντηση Τουρκίας-Σερβίας-Βοσνίας Ερζεγοβίνης.
Γιατί γνωρίζουμε ότι αν θέλουμε να εγκαθιδρυθεί μιας καινούρια τάξη στα Βαλκάνια, πρέπει πρώτα να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε τις ‘συνθέσεις’. Να υιοθετήσουμε μια προσέγγιση όχι βασισμένη στις προκαταλήψεις, στις αναμνήσεις των πόνων του παρελθόντος, αλλά μια προσέγγιση που να κοιτάει προς το μέλλον, που να διαμορφώνει έναν ορίζοντα και να φέρνει κοντά τα διαφορετικά στοιχεία.
Τέλος, ένα άλλο μάθημα που η οικουμενική τάξη πρέπει να πάρει από τον αρχαίο πολιτισμό, είναι η υιοθέτηση από τον άνθρωπο μιας προσέγγισης που να βασίζεται στην ισότητα. Όχι στις διαφορές, όχι στις πολώσεις και τα ιεραρχικά καθεστώτα, αλλά ένα μέλλον όπου ο καθένας θα έχει την αξία του απλά γιατί είναι άνθρωπος, και καθένας θα κατευθύνει το μέλλον του στο πλαίσιο της αλληλεπίδρασης χωρίς τη χρήση οποιουδήποτε μέσου ισχύος. Δηλαδή, έχουμε την ανάγκη μιας συμμετοχικής, συνθετικής και βασισμένης στην ισότητα διεθνούς τάξης. Τα σημάδια μιας τέτοιας τάξης μπορούμε να τα βρούμε μόνο στα βάθη της ιστορίας της ανθρωπότητας. Είναι ευτυχές το γεγονός ότι ζούμε σε μια χώρα που εμπεριέχει τα κάθε είδους παρελθόντα της ιστορίας της ανθρωπότητας. Έχουμε μια εκπληκτική πείρα που βασίζεται από τον ελληνικό πολιτισμό ως την Μεσοποταμία, από τον ιρανικό πολιτισμό ως τις επιρροές από την Αίγυπτο, από το χαρμάνι που δημιούργησαν οι τεράστιες μετακινήσεις από τις Ινδίες και την Κίνα, από την γεμάτη δυναμισμό εμπειρία που έχει έρθει από τα Βαλκάνια και τον Καύκασο. Εκείνο που τώρα μας χρειάζεται κι εκείνο που θα αποτελέσει άξονα για την εξωτερική μας πολιτική, που θα αποτελέσει κίνητρο, καταφύγιο και εστιακό σημείο της ψυχολογίας μας είναι το αίσθημα της αυτοπεποίθησης.
Πιστεύουμε στην ιστορία από την οποία προερχόμαστε. Εμείς, ενστερνιζόμαστε την ταυτότητά μας με όλα τα στοιχεία που την αποτελούν και την δομούν.
Και έχουμε εμπιστοσύνη σε εσάς, εμπιστευόμαστε τη δυνατή φωνή που φτάνει ως εμάς από όλα τα μέρη της Ανατολής, όλα τα μέρη της Βαλκανικής, τη φωνή που έρχεται από τα βάθη της ιστορίας, τη φωνή που θα στείλει μήνυμα στην ανθρωπότητα, γιατί εμπιστευόμαστε το Μάρντιν. Πιστεύουμε στο πνεύμα και την ψυχή του Μάρντιν. Το πνεύμα του Μάρντιν είναι το πνεύμα της Τουρκίας. Και το πνεύμα της Τουρκίας αποτελεί το κέντρο του πνεύματος που στο μέλλον πρόκειται να αποτελέσει το πνεύμα της παγκόσμιας τάξης. Με την αυτοπεποίθηση αυτή προσπαθούμε να ασκήσουμε την εξωτερική μας πολιτική. Σας ευχαριστούμε ξανά που μας φιλοξενήσατε. Και θέλω για άλλη μια φορά να τονίσω ότι όλο το Υπουργείο Εξωτερικών θα εξακολουθήσει να είναι στην υπηρεσία όλων των Μαρντινλίδων και ολόκληρου του λαού μας».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου