Παιχνίδια Πολέμου: Σχέδιο «Ευρύτερη Μέση Ανατολή & Βόρεια Αφρική»

• 
• 
• 

Όταν τον Ιούνιο του 2006 η «Επιθεώρηση Ενόπλων Δυνάμεων» (AFJ, Armed Forces Journal) των Ηνωμένων Πολιτειών δημοσίευσε το περιβόητο άρθρο και κυρίως χάρτες του Αντισυνταγματάρχη εν αποστρατεία Ράλφ Πήτερς "Blood Borders: How a Middle East Would Look" («Ματωμένα σύνορα: Πως θα μπορούσε να μοιάζει μία καλύτερη Μέση Ανατολή») ο πανικός στην Τουρκία ήταν τέτοιος ώστε να δημιουργηθεί μείζον διπλωματικό επεισόδιο μεταξύ των κυβερνήσεων των δύο χωρών και κυρίως μεταξύ των στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων.

Του Γεωργίου Κ. Φίλη
Διδάκτωρος Γεωπολιτικής,
Κύριου Αναλυτή, Ινστιτούτο Αναλύσεων Ασφάλειας & Άμυνας

Η ανάλυση του Πήτερς: Ασκήσεις επί χάρτου

Γιατί όμως οι Τούρκοι να ενοχληθούν σε σημείο που να απειλήσουν μέχρι και παρακώληση και των λειτουργιών του ΝΑΤΟ τόσο στη χώρα τους όσο και γενικότερα και να απειλήσουν για τη πλήρη διατάραξη των διπλωματικών σχέσεων Άγκυρας-Ουάσιγκτον για ένα άρθρο σε ένα περιοδικό; Οι λόγοι είναι αρκετοί και κινούνται από το επίπεδο των εντυπώσεων έως και της ουσίας. Επιγραμματικά να αναφέρουμε μερικούς:

Πρώτον, το περιοδικό στο οποίο δημοσιεύθηκε το συγκεκριμένο άρθρο δεν είναι κάποιο που πουλιέται σε. περίπτερα και εκδίδεται από τον οποιοδήποτε, αλλά θεωρείται ως ένα ημιεπίσημο βήμα εκφοράς απόψεων του Αμερικανικής ηγεσίας, στρατιωτικής και πολιτικής, έτσι όπως συμβαίνει και με το άλλο διάσημο και εγκυρότατο περιοδικό Foreign Affairs. Άρα το συγκεκριμένο βήμα εκφοράς δημοσίου λόγου δεν ήταν τυχαίο.

Δεύτερον, o συγγραφέας του άρθρου δεν είναι επίσης ένας τυχαίος αργόσχολος απόστρατος, ο οποίος δεν είχε τι να κάνει τον ελεύθερο χρόνο του και επιδιδόταν σε παιχνίδια επί χάρτου και μάλιστα μίας περιοχής η οποία «παράγει ιστορία» τουλάχιστον ανά τριάντα με πενήντα χρόνια. Πρόκειται για έναν πολυγραφότατο συγγραφέα βιβλίων, αναλύσεων και άρθρων ο οποίος μετά την αποστρατεία του κάνει καριέρα ως αναλυτής σχετικών θεμάτων άμυνας και εξωτερικής πολιτικής ενώ οι απόψεις του φιλοξενούνται στα πλέον συστημικά μέσα ενημέρωσης των ΗΠΑ όπως για παράδειγμα: New York Post, USA Today, Wall Street Journal, The Washington Post, Newsweek, The Weekly Standard κλπ.

Τρίτον, πέραν του περιοδικού και του αναλυτή, έχει ενδιαφέρον να δούμε και το τι ακριβώς πρεσβεύει η συγκεκριμένη σχολή σκέψης η οποία εκπροσωπεί. Σε άρθρο του 1997 με τίτλο "Constant Conflict" (Αέναη Σύγκρουση) ο Ρ. Πήτερς δεν θα μπορούσε να είναι σαφέστερος «Δεν πρόκειται να υπάρξει ειρήνη. Ανά πάσα στιγμή για το υπόλοιπο της ζωής μας θα υπάρχουν πολλαπλές και πολυποίκιλες συγκρούσεις ανά τον πλανήτη. Η βίαιη σύγκρουση θα κυριαρχήσει στα πρωτοσέλιδα αλλά οι πολιτισμικές και οικονομικές μάχες θα είναι σταθερές και θα λάβουν μία όλο και πιο καθοριστική μορφή. Ο de facto ρόλος των ενόπλων δυνάμεων των ΗΠΑ θα είναι να εξασφαλίσουν την ασφάλεια του κόσμου, προς όφελος της οικονομίας μας και ανοιχτό για την πολιτισμική μας επίθεση. Με βάση τους παραπάνω σκοπούς θα πρέπει να είμαστε σε θέση να επιφέρουμε ένα λελογισμένο αριθμό απωλειών.» (There will be no peace. At any given moment for the rest of our lifetimes, there will be multiple conflicts in mutating forms around the globe. Violent conflict will dominate the headlines, but cultural and economic struggles will be steadier and ultimately more decisive. The de facto role of the US armed forces will be to keep the world safe for our economy and open to our cultural assault. To those ends, we will do a fair amount of killing.) Ανεξαρτήτως του κατά πόσο διαφωνεί ή συμφωνεί κάποιος με τις συγκεκριμένες θέσεις οι οποίες καταφανώς είναι επηρεασμένες από τις ιδέες του μακαρίτη Σάμιουελ Χάντιγκτον και της διάσημης πλέον θέσης τους περί της «Σύγκρουσης των Πολιτισμών» η ουσία για εμάς είναι ότι συγκεκριμένοι στρατηγικοί εγκέφαλοι των ΗΠΑ προσπαθούν να δημιουργήσουν τις συνθήκες για τη δημιουργία του παγκόσμιου χάρτη προς όφελος των δικών τους γεωπολιτικών συμφερόντων.

Τέταρτον, πέραν του ατόμου, του μέσου και της ιδέας, μία ακόμα παράμετρος που εξόργισε την Άγκυρα ήταν και του που ακριβώς χρησιμοποιήθηκε ο χάρτης της «Νέας Μέσης Ανατολής». Ο συγκεκριμένος χάρτης παρουσιάστηκε στη Στρατιωτική Ακαδημία του ΝΑΤΟ στη Ρώμη. Είναι προφανές ότι πριν ο χάρτης αυτός παρουσιαστεί στη Ρώμη είχε εγκριθεί από την Ακαδημία Πολέμου των ΗΠΑ.

Περιττό να πούμε ότι μόλις οι Τούρκοι αξιωματικοί στη Ρώμη αντελήφθησαν το τι έβλεπαν, μετά το πρώτο εγκεφαλικό και καρδιακό επεισόδιο, αποχώρησαν ενώ ενημέρωσαν και τον αρχηγό τους τον τότε Τούρκο αρχηγό των Ενόπλων Δυνάμεων Γιασάρ Μπουγιουγκανίτ. Μετά τις απαραίτητες παραστάσεις από τη πλευρά της Τουρκίας η αμερικανική πλευρά υποστήριξε τα προβλεπόμενα, ότι δηλαδή οι απόψεις του συγγραφέως δεν αποτελούν αναγκαστικά και θέση της επίσημης Ουάσιγκτον.

Η πραγματικότητα: Ασκήσεις μετά Στρατευμάτων

Από το 2006 έως σήμερα έχουν περάσει εφτά χρόνια, ενώ από την έναρξη της «Αραβικής Άνοιξης» η οποία σταδιακά έχει μετατραπεί σε «Μουσουλμανικό Χειμώνα» έχουν περάσει περί τα δύο. Από το 2006, το έτος συγγραφής του συγκεκριμένου άρθρου, έως τα γεγονότα της Βόρειας Αφρικής και Μέσης Ανατολής δεν πέρασαν παρά τέσσερα περίπου έτη. Εδώ και δύο-τρεία περίπου χρόνια στη περιοχή βιώνουμε μία αναταραχή η οποία έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

H γεωγραφική περιοχή στην οποία εκτυλίσσονται τα κοσμογονικά γεγονότα συμπίπτει ακριβώς με τη περιοχή η οποία στην Αμερικανική και γενικότερα Αγγλοσαξονική και γενικότερα δυτική στρατηγική σκέψη ονομάζεται «Ευρύτερη Μέση Ανατολή & Βόρεια Αφρική» (αγγλιστί, Broader Middle East & North Africa, ΒΜΕΝΑ). Η συγκεκριμένη περιοχή εκτίνεται από τον Ατλαντικό, έως τον Ινδό ποταμό προς νότο ορίζεται από την έρημο Σαχάρα και προς βορρά από την Ανατολική Μεσόγειο, τη Μαύρη Θάλασσα, τον Καύκασο, ενώ περιλαμβάνει και τις χώρες τις Κεντρικής Ασίας. Με άλλα λόγια περιλαμβάνει τη Βόρεια Αφρική, τη Μέση Ανατολή, το Ιράν, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν και όλα τα «-σταν» της Κεντρικής Ασίας (μαζί με την Κιργιζία). Στη συγκεκριμένη περιοχή, εκτιμάται ότι θα δημιουργηθούν συνθήκες αστάθειας οι οποίες θα ευνοήσουν κοσμογονικές αλλαγές καθεστώτων, οικονομικών υποδειγμάτων, πολιτιστικών ταυτοτήτων και. συνόρων. Οι ΗΠΑ έγκαιρα και έγκυρα, δηλαδή από τις αρχές του 21ου αιώνα αντελήφθησαν ότι το παιχνίδι της παγκόσμιας ισορροπίας για μία σειρά από γεωπολιτικούς λόγους θα παιχτεί στην ευρύτερη περιοχή, με αποτέλεσμα να αρχίσουν να εισαγάγουν στη διεθνή βιβλιογραφία και πολιτική πρακτική τον όρο τον ΒΜΕΝΑ και να πράττουν αναλόγως. Σταδιακά ο συγκεκριμένος γεωγραφικός και πολιτικο-οικονομικός πλέον όρος πέρασε στη διεθνή κοινότητα ως μία πραγματικότητα επί του πεδίου με αποτέλεσμα όλοι να προσπαθούν να προσαρμόσουν τη πολιτική τους αντιστοίχως. Όπως είναι φυσικό οι ΗΠΑ αντιλαμβανόμενες ότι η «καρδιά» της συγκεκριμένης περιοχής δεν είναι άλλη από τη Μέση Ανατολή, άρχισαν να εκπονούν μελέτες και σχέδια για την αναμόρφωσή της, έτσι ώστε να εξυπηρετεί καλύτερα τα γεωπολιτικά τους συμφέροντα. Το ίδιο φυσικά πράττουν και οι υπόλοιποι περιφερειακοί γεωπολιτικοί δρώντες, όπως η Ρωσία και η Κίνα καθώς και όλες οι χώρες οι οποίες βρίσκονται στη συγκεκριμένη περιοχή. Είναι ενδεικτικό ότι ακόμα και οι ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ έχουν πλέον «χωρίσει» τον πλανήτη σε «διοικήσεις» οι οποίες να αντιστοιχούν λίγο-πολύ με τη ΒΜΕΝΑ ενώ το ΝΑΤΟ διαμορφώνει πρωτοβουλίες μέσα στο συγκεκριμένο πλαίσιο.

Με βάση όλα τα παραπάνω αλλά και λαμβάνοντας υπόψη τη πραγματικότητα όπως αυτή έχει διαμορφωθεί μετά τις τραγικές τρομοκρατικές επιθέσεις της 11 Σεπτεμβρίου, δηλαδή η διάλυση, στην ουσία του Ιράκ, η επέμβαση στο Αφγανιστάν, η πολιτική κατάρρευση του Πακιστάν, το ενεργειακό παίγνιο στη Κεντρική Ασία, οι συγκρούσεις στον Καύκασο, η Αραβική Άνοιξη στη Βόρεια Αφρική και η αιματοχυσία στη Συρία, καταδεικνύεται με τον πλέον ασφαλή τρόπο ότι η περίφημος χάρτης του Ρ. Πήτερς μόνο τυχαίος δεν μπορεί να είναι. Προσοχή! Με τη συγκεκριμένη παρατήρηση δεν εννοούμε ότι το παιχνίδι είναι στημένο αλλά ότι οι σοβαροί μελετητές της περιοχής και της γεωπολιτικής πραγματικότητας πολύ απλά δεν πίστεψαν ποτέ στο «Τέλος της Ιστορίας» του Φράνσις Φουκογιάμα, ενώ αντελήφθησαν ότι η ιστορία των αρχών του 21ου αιώνα θα είναι γεμάτη αίμα, βία και αλλαγές συνόρων. Φυσικά αυτό σημαίνει ότι τα σοβαρά κράτη όπως είναι οι ΗΠΑ και η Ρωσία, αντιλαμβανόμενα εγκαίρως τις «τάσεις» θα προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν αναλόγως και προς όφελός τους τις περιστάσεις και τις ευκαιρίες που οι συγκεκριμένες κοινωνίες θα τους έδιναν.

Με βάση δε τις τελευταίες εξελίξεις, δηλαδή: (1) το γεγονός ότι η σύγκρουση στη Συρία οδηγείται στα άκρα με τη πιθανότητα άμεσης εμπλοκής δύσης και Μόσχας, ύστερα από τη κατηγορία του καθεστώτος Αλ-Άσαντ ότι χρησιμοποίησε αέριο Σαρίν, και της εμπλοκής της Χεσμπολλάχ στη σύγκρουση όπου έγειρε τη πλάστιγγα υπέρ της Δαμασκού, (2) της αναβάθμισης της σύγκρουσης σε μία ολομέτωπη αντιπαράθεση Σιιτών-Σουνιτών σε ολόκληρη της περιοχή, υπενθυμίζεται ότι οι Σουνιτικές χώρες του Κόλπου στην ουσία αποφάσισαν να απελάσουν τους Σιίτες που διαμένουν στη περιοχή τους με πρόσχημα τη συμμετοχή τους στη Χεσμπολλάχ, (3) τη διεξαγωγή τεράστιας αεροπορικής και χερσαίας άσκησης («Ανυπόμονο Λιοντάρι» - Eager Lion, αλήθεια «ανυπόμονο» για να κάνει τι;) στην Ιορδανία με τη συμμετοχή δυτικών και Σουνιτικών κρατών πλησίον της μεθορίου με τη Συρία, και τέλος (4) το «άρωμα» Τουρκικής Άνοιξης στη γείτονα, το οποίο επιδέχεται πολλαπλών αναγνώσεων αλλά σίγουρα έχει να κάνει με το «κόντεμα» του Ερντογάν με αποτέλεσμα να γίνει πιο «υπάκουος» στα δυτικά κελεύσματα, το πάζλ του χάρτη του Ρ. Πήτερς φαίνεται να λαμβάνει «σάρκα και οστά» αφού η «πραγματικότητα» κινείται προς τη δημιουργία κρατών στη περιοχή τα οποία να έχουν να κάνουν με το διαχωρισμό Σουνιτών-Σιιτών αλλά και τη δημιουργία τέτοιων συνθηκών στη Τουρκία ώστε η υπάρχουσα δομή της να κρίνεται ότι βρίσκεται υπό αίρεση.

Δεν πρέπει φυσικά να ξεχνάμε ότι ο χάρτης αυτός δεν μπορεί παρά να είναι ενδεικτικός των «τάσεων» που αναπτύσσονται στη περιοχή άρα δεν είναι αναγκαίο να ανταποκρίνεται 100% στη πραγματικότητα. Είναι όμως επίσης σίγουρο ότι ο χάρτης αυτός αντικατοπτρίζει μερικές «πραγματικότητες» οι οποίες έχουν αρχίσει να φαίνονται στο έδαφος και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για την ύπαρξή τους.

Με άλλα λόγια ένας τέτοιος χάρτης θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με τη δέουσα σοβαρότητα αλλά και επιφυλακτικότητα, αφού για την ώρα υπάρχουν στοιχεία στη περιοχή όπως αυτή ορίζεται στην έννοια της BMENA τα οποία μπορούν να αναγνωριστούν στον συγκεκριμένο χάρτη, ενώ υπάρχουν και στοιχεία τα οποία δεν έχουν ακόμα εκδηλωθεί ή δεν έχουν ξεδιπλωθεί στη πραγματική τους έκταση. Τέλος, κάθε ένας ο οποίος προχωράει σε τέτοιες ασκήσεις «επί χάρτου» ή «με τα στρατευμάτων» θα πρέπει να έχει στο νου του τη σοφή προτροπή ότι «όταν ο άνθρωπος κάνει σχέδια ο Θεός γελάει».

Το συγκεκριμένο όμως απόφθεγμα δεν δίνει κανένα άλλοθι στους πολιτικούς ταγούς της χώρας μας για τους οποίους η έννοια του γεωπολιτικού σχεδιασμού κινείται στα όρια της επιστημονικής φαντασίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο γεωπολιτικός χώρος του Ελληνισμού δηλαδή ο υδάτινος άξονας Μαύρη Θάλασσα-Στενά-Αιγαίο-Ανατολική Μεσόγειος βρίσκεται στη μέση δομικών αλλαγών. στο χέρι μας είναι να επωφεληθούμε από αυτές αφού, η λέξη «αλλαγή» πέραν των κινδύνων περικλείει και ευκαιρίες. Ακούει όμως κανείς;